Bari buči pes chudľa te kerel pre koda, kaj pes te hazdel romaňi politicko sera, u kio agor beršeste 1989 (21. 11.) thode o Roma deklaracija, kaj džan jekhetanes andro nevo dživipen le gadženca. Mek koda čhon pes o JUDr. Emil Ščuka, Láďa Rusenko the o Vojtěch Žiga dovakerde le gadženca, kaj e romaňi reprezentacija džal andro Občanské fórum. Akor pes chudľa te del avri bulletin Romano lav, u savori buči pes lidžalas kie koda, kaj pes te hazdel nevi romaňi politicko sera. Kada pes ačhiľa 2. 3. 1990 kana sas registrimen Romská občanská iniciativa – Rojka. Le Romen sas imar akor jekh poslancos andre Česká národní rada. Sas oda o Ing. Karel Holomek, savo sas andre ČNR kooptimen vaš o Roma.

Andro parlamentna volbi beršeste 1990 sas vaš e ROI zvolimen sar poslanci Dezider Balog, Zdeněk Guži, Ondřej Giňa, Karel Holomek the o Milan Tatár. Dijader ode sas zvolimen o Ladislav Body, savo geľa pre kandidatka vaš o KSČ. Kada sas mekzoraleder politicko iniciativa, savi kana o Roma birinde te kerel. La ROI sas peskero programos, saveha kamľa te hazdel feder dživipen anglo Roma. Sas oda igen phares, bo akor mek sas federacija maškar o Čechy the Slovaka, u kada sas igen baro koter buči, savo kampľa te kerel.
E ROI sas federalno organizacija, kajča la nasas kajci zor kaj te birinel te prikerel kajse problemi, save hin le Romen dži adadžives pre Slovensko. Kajča imar akor sas la ROI andro programos koda, kaj anglal kampel le Romenge buči, khera, sascipen, škola the te hazdel e romaňi kultura. Kada programos sas kerdo beršeste 1991, u sar pes sikavel, dži adadžives niko feder programos nakerdža. Šaj pes phenel, kaj savore koncepce the programi džan avri khatal e filosofija le programostar, savo akor kerdža e ROI. Kajča imar akor sas maškar o Roma problemi koleha, ko hin čačutno romano reprezentantos. Vaš kada pes maškar peste našči dovakerde o precedi andal aver romane organizaciji, save pes hazdle maškar o Roma. O komunisti pomožinde te hazdel Demokratický svaz Romů (DSR), savo lidžalas o Ignác Rác, u sar pes sikadža, kadi organizacija sas kerdži angle koda, kaj te precirdel le Romen khatal e ROI, u te kerel maškar o Roma konflikti. Kada pes čačes ačhiľa, u o romane lidera pes chudle te kušel sar rikone. Kavke perelas tele e reputacija savore organizacijenge the le Romenge, u sikadža pes, kaj o Roma mek nane kisitimen pre politicko buči ani pre koda, kaj te džanen te likerel jekhetanes andre koda, so anglo Roma kampel te kerel. Andre kadi situacija nasas phares te kerel konflikti maškar o Roma, u savoro dogeľa dži kie koda, kaj hazdlile but neve romane organizaciji, saven nasas šanca te dochudel le Romen andro parlamentos avke, sar len dochudľa e ROI.

Dezider Giňa